Truyện ngắn Nguyễn Trọng Luân
Chiều đổ bóng, nắng khua giòn tan lên chòm lá cây muỗm già. Loe hoe vài con ong trên mấy chùm hoa muỗm ở những cành chồi. Những con ong cuối cùng lấy nhị hoa muộn màng rồi cũng biến đi mất. Người đàn ông đã già ngồi dưới gốc cây muỗm cổ thụ cụt ngọn, cành lá cũng cộc cằn gộc gạc và ở những tụm lá xanh vẫn trổ hoa. Con dốc vào bản cứ biêng biêng qua mấy gốc muỗm cổ thụ và liền ở đấy là khu nhà mồ. Vài chục cái mồ to nhỏ mới cũ lạnh lùng hoang phế cái có mái che cái phơi vò võ ngoài trời. Vương vất trên đám mồ là những thứ đồ dùng cũ mới của con người. Cả những cây hoa dại chả biết trời gieo hay người trồng mà hoa cũng bé như cái cúc áo và lạnh lẽo vàng. Một con quạ đậu im như chết trên đầu một bức tượng. Bức tượng người đàn ông thổi tù và. Cái tù và vênh lên giời to như ngọn măng chổng ngược. Con quạ thấy có người đi từ dưới dốc đi lên kêu quà quà rồi bay vút lên trời xám. Người đàn ông giật mình cứ ngỡ như pho tượng kia vừa thổi tù và phát ra tiếng quạ kêu não nùng. Nắng sắp tắt, những người đàn bà từ nương về gùi đầy những rau rừng những quả bầu nước lên dốc, họ đi chậm chạp, quai gùi kéo căng bầu ngực, khiến cặp vú hoang dã vênh lên. Những cánh tay trần nâu bóng khoanh trước bụng, họ nhìn nghiêng vào khuôn mặt lạnh băng của người đàn ông miền xuôi xa lạ. Ông ấy vẫn lặng im, khắc khổ hệt như pho tượng. Ông nhìn lịm vào pho tượng mốc thếch trên một nấm mồ choèn choèn không có mái che. Đấy là một pho tượng người đàn bà bụng chửa. Hai tay người đàn bà gần như đan vào nhau đỡ lấy cái bụng to như thai tám tháng . Khuôn mặt tượng hả hê nặng nề và nhìn hút vào xa xăm. Mặt của người đàn bà bụng chửa hướng về phía đông, mặt trời lúc này đã ở phía tây khiến mặt người đàn càng thêm bí hiểm. Xung quanh đấy những pho tượng đủ kiểu mới có cũ có chả cái tượng nào giống cái tượng nào, hệt như một cộng đồng đang tồn tại và mỗi thành viên chả ai giống ai. Ông như mình hồi đang trai, hồi ấy và cho tới tận bây giờ ông vẫn tự hỏi mình sao những người đàn bà Tây nguyên họ hay khoanh tay trước bụng mỗi khi con người và tinh thần của họ gặp phút giây sa sút hiểm nguy? Có lúc ông tự trả lời. Rằng bụng người đàn bà luôn chứa một sinh linh tiềm tàng, nói như đồng bào là ở đó, trong bụng người đàn bà có cái thằng người be bé, vì thế cứ khi nào họ gặp tình huống bất thường họ luôn có bản năng giữ lấy bụng giữ lấy sự sống của thằng người be bé đang nằm trong cơ thể họ. Bàn tay đàn bà ôm lấy bụng là chở che cho cuộc sống nhân gian, cho sinh tồn. Vòng tay đàn bà ôm gọn nỗi niềm sung sướng hay khổ hạnh cho cả thế giới. Ôi đàn bà. Thế mà ngay ở trong vô thức hay ý thức thì tượng người đàn bà cũng khốn khổ hơn đàn ông. Ông đọc đâu đó về những bức tượng nhà mồ Tây nguyên này tỏ rõ một thời kì Mẫu quyền. Nhưng với ông, bao cái đau đớn trường tồn đều hết thảy in hằn lên những mặt người đàn bà.